Wat gaat goed en wat kan beter in Moerwijk? Ga in gesprek met wethouder Martijn Balster. Dit kan op een aantal vrijdagen bij verschillende locaties dit najaar. Aanstaande vrijdag is het spreekuur van 10:30 tot 11:30 uur op de Jan Luykenlaan 119. Iedereen is van harte welkom, de koffie staat klaar.
Martijn Balster is wethouder Wonen, Wijken, Welzijn en ontwikkeling Zuidwest. Ook is hij stadsdeelwethouder voor Escamp en dus ook van/voor Moerwijk
Wanneer en waar Op vrijdag 9 oktober 2020 van 11.00 tot 11.30 uur, Jan Luykenlaan 119
Toegang Gratis.
Martijn Balster is wethouder Wonen, Wijken en Welzijn en 5e locoburgemeester.
Portefeuille
Woonbeleid bestaande stad
Woonruimteverdeling
Pandbrigade
Grondbedrijf
Gebiedsontwikkeling Zuid-West
Ruimtelijke ontwikkeling stadsdelen Escamp en Loosduinen
Over de Moerwijk Coöperatie De Moerwijk Coöperatie is een bewonersorganisatie + bewonersbedrijf + bewonersplatform in 1.
Een bewonersorganisatie om de bewoners te vertegenwoordigen en dingen te kunnen agenderen en al dan niet samen met de gemeente te organiseren.
Een bewonersbedrijf om de nodige werkzaamheden zelf (betaald) uit te kunnen voeren. Genoeg te doen!
Een bewonersplatform om belangrijke zaken die in Moerwijk spelen en ons aan het hart gaan zichtbaar en bespreekbaar te kunnen maken.
Word lid! Door van de Moerwijk Coöperatie lid te worden, laat je zien dat je de Moerwijk Coöperatie belangrijk vindt. Hierdoor zien de gemeente en andere instanties die ons geld (kunnen) geven dat er bij bewoners draagvlak is voor de Moerwijk Coöperatie. Een coöperatieve vereniging met 100 leden maakt al indruk, maar met meer dan 300 leden kan niemand om je heen. Lees verder>>
Achtergrond De Wijkeconomie was vooral een onderwerp van de sociale agenda en om die economie te bevorderen werden gemeenten, de welzijnssector en woningcorporaties met subsidies en politieke druk aangezet tot een carrousel van goedbedoelde programma’s en projecten. Die draaiden vooral om de werkgelegenheid, activering, begeleiding en banencreatie. Maar voor ondernemerschap vanuit de mensen in de wijken zelf was vanuit deze geïnstitutionaliseerde wereld – hoe kan het ook anders – nauwelijks aandacht.
De Volkskrant schreef al eerder een goed artikel over de uitdagingen waar wijken als Moerwijk voor staan. Toen ging het over de Regiodeal en waarom die nodig was. Dit keer gaat het over waarom het nodig is om te investeren in de gezondheid van bewoners van arme wijk als de onze. Mocht je wethouder Kavita Parbhudwyal tegenkomen, na het lezen van dit artikel dan weet je wat je haar moet vragen.. GELD
De gezondheidsverschillen tussen bewoners van ‘goede’ en ‘slechte’ wijken zijn gigantisch. Lageropgeleiden leven maar liefst 15 jaar minder in goede gezondheid dan hogeropgeleiden. De ongelijkheid groeit, en de coronacrisis maakt dat nog eens erger. Waarom wordt er niet veel meer ingezet op preventie?
Morgen is Angeliques grote dag. Een anonieme weldoener heeft haar een nieuwe vloer geschonken en zal ervoor zorgen dat haar flatje in de Haagse Moerwijk er straks weer schimmelvrij en strak geverfd bij ligt. Ook krijgt ze een nieuwe voordeur. Dat is hard nodig, de huidige is door haar ex vernield. Hij sloeg niet alleen op de deuren trouwens, vertelt ze in één moeite door.
Angelique, een vrouw van middelbare leeftijd, kan de bescheiden home make-over niet zelf betalen. Een baan heeft ze niet, schulden wel, ‘want ze maken het voor mensen zoals ik veel te makkelijk om dingen te bestellen’.
Over die schulden heeft ze dan weer zorgen. Zo vindt haar bewindvoerder haar KPN-abonnement, waardoor zij televisie kan kijken en haar dochter op internet kan, te duur. Maar hoe moet het dan met het schoolwerk van haar dochter?
Daar denkt ze nu even niet aan, in de wijkwinkel, waar bewoners een gratis maaltijd kunnen krijgen en kunnen afspreken wie voor wie kan koken, als bij de buren het weekgeld – 30 euro is niet ongewoon – op is. Nu straalt ze bij de gedachte aan nieuw laminaat.
De laagste huren van de stad Mensen zoals Angelique zijn er veel in Moerwijk, een van de armste wijken van Den Haag, van heel Nederland zelfs. Gebouwd na de Tweede Wereldoorlog, veel portiekwoningen van drie etages hoog, met het bouwgruis van de bombardementen in het beton.
Moerwijk heeft al jaren de laagste huren van de stad, dus trekt het mensen aan met verslavingsproblemen, met psychiatrische problemen, met schuldenproblemen. En wie het kan betalen, gaat juist uit Moerwijk weg. De vergelijking met een afvoerputje is dan snel gemaakt.
Naast een van de armste wijken is Moerwijk ook een van de ongezondste wijken van Nederland. Huisarts Amanda de Glanville heeft inmiddels een goede band met de medisch specialisten in de stad. Ze moet immers vaak overleggen over de patiënten die ze naar de ziekenhuizen doorverwijst.
Wat ze in haar praktijk ziet: ‘Veel ellende, veel acute zorg. Mensen kampen met overgewicht, suikerziekte, longkanker, atriumfibrilleren en vaak psychiatrische aandoeningen. Hart- en vaatziekten komen hier even vaak voor als in Bulgarije, een land waar de gezondheid ver achterloopt op het Europees gemiddelde. Waar elders in Den Haag mensen gezondheidsklachten krijgen vanaf hun 70ste, zijn mensen hier met 55 al echt oud.’
Die combinatie van sociaal-economische problemen en gezondheidsproblemen is geen toeval.
Moerwijk, in Den Haag, is een van de armste wijken van Nederland. Beeld Arie Kievit
Het probleem De gezondheidsverschillen tussen mensen in de ‘goede’ wijken en de ‘slechte’ wijken zijn gigantisch. Het CBS zocht het uit: Nederlanders met als hoogst genoten opleiding het vmbo leven ruim zes jaar korter dan hoogopgeleiden. Bovendien leven zij bijna vijftien jaar minder in goede gezondheid dan hun medeburgers die hbo of universiteit hebben gedaan.
Laagopgeleide Nederlanders hebben bijna zes keer zo vaak diabetes, twee tot drie keer zo vaak de longziekte COPD, hebben ruim twee keer zo vaak last van chronische stress, angst of depressie, ruim tweeënhalf keer zo vaak obesitas.
En dan sterven baby’s in armere wijken ook nog veel vaker voor de geboorte dan in de rijke delen van de stad.
De gezondheidsverschillen zijn niet nieuw, zegt Jochen Mierau, hoogleraar economie van de Volksgezondheid aan de Rijksuniversiteit Groningen en wetenschappelijk directeur van de Aletta Jacobs School of Public Health. ‘Dit weten we al sinds de eerste studies hiernaar van eind jaren zeventig in Engeland.’ Daar bleek onder ambtenaren: hoe lager de salarisschaal, hoe slechter de gezondheid. Mierau: ‘Of je nu kijkt naar inkomen, opleidingsniveau of op wijkniveau, dat maakt niet zoveel uit. Altijd blijkt dat gezondheid en sociaal-economische status met elkaar samenhangen.’
In arme wijken roken de bewoners vaker, bewegen ze minder, hebben ze vaker overgewicht. Interessante uitzondering, zegt Mierau, is het alcoholgebruik. Dat is onder hoogopgeleiden juist hoger.
De Nederlandse aanpak van die gezondheidsverschillen is al sinds de jaren tachtig weinig adequaat. ‘Elke paar jaar komt er een notitie uit, waarin staat dat de verschillen verder zijn toegenomen, waarop iemand plechtig belooft dat ze vanaf nu écht zullen afnemen. Een paar jaar later blijken de verschillen toch weer groter te zijn. Alle overheidsprogramma’s om de verschillen te verkleinen hebben averechts uitgepakt’, zegt Mierau.
De coronacrisis vergroot de kloof alleen maar verder, die treft de armste wijken het hardst. In Moerwijk is het aantal gezinnen dat van de voedselbank afhankelijk is omhooggeschoten. Honderdvijftig waren het er begin maart, drie maanden later zijn het er zeshonderd. Op de wachtlijst voor de noodopvang van daklozen staan inmiddels honderdvijftig mensen. En dat zijn alleen degenen die zich hebben aangemeld.
Voor die ongelijkheid, zegt Jet Bussemaker, zullen we uiteindelijk een ‘ontzettend hoge prijs’ betalen. Bussemaker, oud-staatssecretaris Zorg en oud-minister van Onderwijs, is inmiddels hoogleraar in Leiden, voorzitter van de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS) en betrokken bij projecten in Moerwijk om de gezondheidsverschillen te verkleinen. De Raad brengt dit weekend het essay Gezondheidsverschillen voorbij uit, een oproep tot een brede maatschappelijke verandering om de verschillen te verkleinen.
Bussemaker: ‘Als we niets doen, worden de verschillen zo groot dat bij grote groepen mensen het vertrouwen in de overheid verder afneemt. Dat leidt tot maatschappelijke onrust, waarvan iedereen in de samenleving last krijgt. Deze ongelijkheid is dé sociale kwestie van het moment.’
Dat vindt ook Ruben Wenselaar, bestuursvoorzitter van Menzis, een zorgverzekeraar die zich wil onderscheiden door de inzet op preventie. ‘Het vraagstuk van de tweedeling is veel fundamenteler dan alleen de levensverwachting. Het gaat om welke dynamiek het oproept, hoe groepen tegenover elkaar komen te staan, over het draagvlak voor het pensioenstelsel. Dat komt allemaal in het geding.’
De oorzaken Fiets met Neo de Bono door Moerwijk en je hebt niet het idee dat je door een getto rijdt. Er is veel groen, de lanen zijn breed, flink wat gevels zijn opgeknapt. ‘Een façade’, zegt Neo, achter de deuren schuilen de problemen, veroorzaakt door jaren van politieke verwaarlozing.
Neo praat zeventig minuten in het uur, met een Bart Chabot-achtige uitstraling. Geboren Rotterdammer en ooit internetondernemer, schathemeltjerijk, todat hij (‘lang verhaal’) op zijn 33ste door God werd geroepen, en schrok van het vooruitzicht dat er op zijn grafsteen ‘hij was goed in geld verdienen’ zou komen te staan. Nu woont hij ‘als een moderne monnik’ in Moerwijk, betaalt de geloofsgemeenschap zijn huur en is hij nauw betrokken bij de bewonersorganisatie de Moerwijk Coöperatie. ‘In anderhalf uur pakketten uitdelen bij de voedselbank hoor ik meer dan drie researchers van de gemeente in anderhalve maand.’
Het gaat niet goed in de wijk, zegt Neo. Kijk hier, aan de Hillenraadweg, is het pikkedonker ’s nachts. ‘Daar wordt gehoerd en gesnoerd, dat wil je niet weten. En de politie komt hier niet.’ Elke nacht om twee uur hoort hij – ‘kloenk, kloenk’ – jongeren de lachgascilinders zijn wooncomplex binnen tillen. Toen de coronacrisis uitbrak moesten alle hulpverleners van de gemeente verplicht thuis blijven. ‘Maar daar gaat de honger niet van weg, hoor.’
Buurthuizen zijn gesloten, de bibliotheek waar buurtbewoners lezen kunnen oefenen of kunnen internetten (‘de Nokia is hier de meestvoorkomende telefoon’, zegt huisarts De Glanville) is allang weg. ‘De enige manier om met de overheid te communiceren, is ertegen te ageren’, zegt Neo. Onder elke brief van de gemeente staat dat je bezwaar kunt maken, maar een gewoon gesprek is niet mogelijk. Dus als de GGD dan een preventiewinkel in de wijk wil openen, moet hij lachen. ‘Alsof folders in een laaggeletterde wijk zomaar ineens gelezen worden.’
In zo’n omgeving is het moeilijk gezond te blijven. De huizen zijn slecht, daar worden mensen ziek van. Allergieën nemen toe. Maar het is vooral de mentale frustratie nergens controle over te hebben die mensen opbreekt. Weer een verslaafde buurman, nieuwe psychiatrische problemen in het portiek, schulden die zich opstapelen.
Als je dan van 30 euro per week moet rondkomen, zegt huisarts De Glanville, ‘dan kies je wat de buik vult, en niet wat goed voor je is. Chips en frikandellen zijn dan logische keuzes.’ Stoppen met roken, is geen prioriteit. En sporten? Van welk geld? En in welke vrije tijd als je alleenstaande moeder bent en drie losvaste baantjes hebt?
In de Marcuskerk in Moerwijk worden voedselpakketten verstrekt. Beeld Hollandse Hoogte / Phil Nijhuis
En daar, zegt hoogleraar Mierau houdt ons zorgstelsel allemaal geen rekening mee. Sterker nog, dat werkt dit soort ontwikkelingen in de hand.
Als je in Nederland ziek wordt, krijg je de beste zorg van de wereld, maar het stelsel leidt ook tot vreemde situaties, legt Wenselaar van Menzis uit. ‘Als een baby’tje te vroeg wordt geboren, trekken we daarvoor alles uit de kast: artsen, couveuses, noem maar op. Volkomen terecht. Dat kost tienduizenden euro’s, en niemand vraagt om de businesscase. Zo’n vroeggeboorte komt regelmatig door het roken tijdens de zwangerschap. Dan denk ik: het zou toch handig zijn geweest als we meer in die eerste negen maanden hadden geïnvesteerd.’
Maar op preventie, op volksgezondheid is niemand af te rekenen. Mierau: ‘Dus als er bezuinigd moet worden, gebeurt dat juist snel op volksgezondheid.’ Nu is het moment dat we dat gaan zien, voorspelt hij. De sportcentra, de buurthuizen, ze komen allemaal in de knel. ‘De samenloop van corona en een recessie gaat een gigantische impact hebben op de gezondheidsverschillen, die lopen bij elke recessie verder op. Nú kunnen we voorkomen dat we over drie jaar weer een rapport hebben over de ongewenste toename en met de roep om maatregelen er nu echt iets aan te doen.’
De gezondheidsverschillen zijn wat bestuurskundigen ‘een wicked problem’ noemen, zegt Bussemaker. Een hopeloos ingewikkelde kluwen aan problemen, die allemaal op elkaar inwerken. Trek je aan het ene touwtje, dan trekt ergens verderop de knoop zich verder vast.
Bij het ontrafelen ervan is de overheid te gewend geraakt aan het idee dat mensen alleen zelf verantwoordelijk zijn voor hun eetpatroon, voor hun rookgewoontes. Bussemaker: ‘We hadden veel te hoge verwachtingen van de zelfredzaamheid van burgers.’ De aanpak om de verschillen te verkleinen moet zich niet (alleen) concentreren op gezond eten of het stoppen met roken, er moet worden gezocht naar de oorzaken achter de oorzaken, betoogt de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving in het nieuwe essay.
Het is een deprimerend rijtje factoren dat de bestaansonzekerheid vergroot en leidt tot chronische stress. Tochtige huizen met schimmel op de muren, weinig groen in de armere stadswijken, fijnstof van de nabijgelegen snelweg, schulden uiteraard, baanonzekerheid door de zzp-isering, het woningtekort waardoor sociaal zwakkeren bij elkaar in de wijk komen te wonen, de druk om te presteren in het onderwijs.
De oplossingen Neo de Bono en Amanda de Glanville hebben inmiddels een nieuw project: het Huis van Gé. De G van gezondheid, en Gé als betrouwbaar persoon. Een personificatie van een fijne plek waar mensen met al hun sores naartoe kunnen, zonder dat ze een oordeel hoeven te verwachten. Waar ze fouten mogen maken. ‘Genade’, zegt Neo, ‘betekent vergeving, ook als je er niet om hebt gevraagd.’
De bedoeling is dat mensen er gezond leren koken, dat vrijwilligers mee gaan op boodschappensafari, om de ongezonde producten te herkennen, dat buurtbewoners wandelclubjes vormen: goed tegen overgewicht én tegen eenzaamheid. ‘Tegelijkertijd’, zegt De Glanville, ‘moeten we de supermarkten aanspreken op de schappen vol met ongezonde producten, hoog in vet, zout en suiker, die ze dagelijks in de aanbieding zetten.’
Wat onderzoekers zoals hijzelf ondertussen in die wijken zouden moeten doen, vindt hoogleraar Mierau, is op zoek gaan naar de gezonde bewoners. ‘Interessant zijn de mensen die een uitkering hebben, maar geen overgewicht, die niet roken, van wie de kinderen goed naar school gaan. Voor hen is veel te weinig aandacht, terwijl er veel mensen zijn zoals zij. Zij hebben als het ware een natuurlijk vaccin tegen al die omgevingsfactoren. De onderzoeksvraag moet zijn: waarom zijn er eigenlijk gezonde arme mensen? Als we die vraag beantwoorden, kunnen we veel beter helpen.’
Zulk soort onderzoek is pas net begonnen, zegt Mierau. De eerste voorlopige resultaten laten zien dat bijvoorbeeld een sterk sociaal netwerk ook bij arme mensen een goede voorspeller is van een gezond leven.
Op stelselniveau moet er het nodige veranderen, denkt Mierau. Het belangrijkste: iemand – een minister, een wethouder – moet politiek verantwoordelijk zijn voor de volksgezondheid. ‘Is het niet vreemd dat er nog nooit een ambtsdrager is opgestapt omdat het aantal mensen met overgewicht is toegenomen?’ Pas als een gezagsdrager kan worden afgerekend op een slechtere volksgezondheid, zullen de verschillen kleiner worden.
In die richting pleit ook Menzis-voorman Wenselaar. ‘Geef mij niet alleen een zorgplicht, maar ook een gezondheidsplicht.’ Die zou in alle vijf zorgwetten moeten worden opgenomen, vindt hij. Zorgverzekeraars zouden er dan per regio, samen met gemeenten en zorgorganisaties, voor moeten zorgen dat niet alleen de zorg, maar ook de volksgezondheid op orde is. ‘Je bekijkt hoe de situatie nu is, en spreekt af dat er over vijf jaar fundamentele verbeteringen zijn. Zo niet, dan heb je heel wat uit te leggen.’
Het betekent, denken de heren, dat er minder vrijblijvende maatregelen nodig zijn. ‘Waarom’, zegt Wenselaar, ‘kan ik eigenlijk nog struikelen over de bieraanbiedingen als ik een supermarkt binnenstap? Zouden alle ongezonde artikelen niet op een aparte afdeling moeten staan, zodat ik bewust de keuze moet maken iets ongezonds aan te schaffen?’
De suikertaks, nog zoiets. Mierau: ‘Hoewel we weten dat die leidt tot een afname van het frisdrankgebruik, blijven we er vooralsnog verre van. Of het caloriegehalte in bepaald eten: je kunt dat verplicht laten dalen. Strakker toezicht op de scholen, zodat kinderen geen ongezond eten meekrijgen. En wat te denken van stedenbouwkundige planning? Je kunt een stad zo inrichten dat mensen meer gaan bewegen. En uit onderzoek blijkt: hoe meer er wordt bewogen in een wijk, des te lager zijn de zorgkosten.’
Wenselaar vindt ook dat de overheid burgers moet kunnen verplichten aan preventieprogramma’s mee te doen. ‘Stel, je komt voor de derde keer in het ziekenhuis voor dezelfde kwaal, en we weten dat er bewezen succesvolle programma’s zijn die een nieuwe opname kunnen voorkomen. Dan moeten we kunnen zeggen: sorry hoor, maar je gaat nu dit programma in. Niet iedereen is in staat om zijn eigen verantwoordelijkheid te nemen, door gebrek aan gezondheidskennis of vaardigheden; je kunt dat niet eindeloos bij het individu laten. Soms moet je actiever helpen en ingrijpen. Als je vindt dat er fundamentele problemen zijn en je wilt die echt verkleinen, dan moet je ook doorpakken en maatregelen nemen.’
RVS-voorzitter Bussemaker denkt nog breder. Ooit, eind negentiende eeuw, werden de riolen aangelegd, het begin van de stadshygiëne. Niet als humanitair beleid voor de armen, maar als maatschappelijke verbetering voor iedereen. Het hielp de stank de stad uit, de difterie en cholera ook, het bracht fundamentele verandering voor miljoenen mensen. Zo’n grote sprong is nu weer nodig. Bussemaker: ‘We moeten op zoek naar een nieuwe riolering.’
DE SUIKERTAKS Nederland voert nog geen suikertaks in, de belasting met name gericht op suikerhoudende frisdranken. Staatssecretaris Blokhuis (Preventie) probeert vooralsnog door afspraken met frisdrankfabrikanten het suikergehalte te verlagen.
Daarmee voert Nederland het advies van de Wereldgezondheidsorganisatie niet uit. 43 landen wereldwijd doen dat wel, van Noorwegen tot Mexico, van het Verenigd Koninkrijk tot verschillende Amerikaanse staten. Volgens de WHO kan een prijsverhoging van 20 procent leiden tot een afname in consumptie van ook 20 procent.
Alleen de dreiging van het invoeren kan al helpen. In het Verenigd Koninkrijk verlaagden de fabrikanten het suikergehalte in hun frisdrank om aan de belasting te ontkomen. Dat scheelde volgens de Britse regering 45 miljoen kilo aan suiker die jaarlijks in de Britse magen vloeit.
Goed nieuws, vindt Foodwatch, een organisatie die zich inzet voor gezond eten. Gemiddeld drinken Nederlanders volgens Foodwatch 44 kilo suiker per jaar, kinderen zelfs 51 kilo. In een halve liter frisdrank kan tot wel het equivalent van 12 suikerklontjes zitten.
Te veel suikerinname kan leiden tot diabetes type 2, tot hartziekten en tot obesitas. Volgens een studie van wetenschappers van Harvard kom je jaarlijks ruim twee kilo aan als je elke dag één blikje frisdrank neemt, en die 150 kilocalorieën niet elders schrapt in je eetpatroon.
Coronahulp actie voor oa de Voedselbank Moerwijk Moerwijk is niet alleen de armste wijk maar ook de meest ongezonde wijk van Nederland. Het is dan ook niet zo verwonderlijk dat corona een wijk als de onze extra hard treft. Er wonen veel mensen die afhankelijk zijn van de Voedselbank, leven van weekgeld of gewoon moeite hebben de eindjes aan elkaar knopen. Voor hun wordt het de komende tijd met alle Corona maatregelen extra moeilijk. Daarom zijn Geloven in Moerwijk, de diaconie van de Marcuskerk (PG de Drieklank) , de Cypreskerk , de Moerwijk Coöperatie en de Pit van Moerwijk de Coronahulp actie gestart.
Zo verstrekken we oa via de Voedselbank in Moerwijk wekelijks 300 voedselpakketten en of maaltijden aan mensen die niet genoeg geld hebben om iedere dag een volledige maaltijd op tafel te zetten.
Help ons helpen en GEEF! Via onderstaande link kun je geld doneren aan Geloven in Moerwijk, het komt op een speciale rekening te staan voor Coronahulp. In eerste instantie zullen we dit geld gebruiken om de pakketten van de Voedselbank aan te vullen zodat niemand tekort hoeft te komen.
Geef via uw eigen bankprogramma Doneren kan natuurlijk ook door uw gift via uw eigen bank over te maken naar NL 18 BUNQ 203 572 02 14 tnv onze (steun)stichting Pionieren in Moerwijk onder vermelding van ‘Donatie Coronahulp Moerwijk’
Het geld komt op een speciale rekening van onze Steunstichting Pionieren in Moerwijk en zal gebruikt worden voor de Voedselhulp in Moerwijk. Stichting Pionieren in Moerwijk geeft een ANBI status en giften zijn daarom aftrekbaar.
Geeft u liever praktisch? Handzeep, handgel, houdbare levensmiddelen zijn ook van harte welkom.
Heb je vragen of juist een aanbieding? Neem dan contact op met: Bettelies: Bel, sms of Whatsapp 06 24 86 16 71 of stuur een mail naar [email protected] Neo : Bel, sms of Whatsapp 06 34 196 796 of stuur een mail naar [email protected] Henny : Bel, sms of Whatsapp 06 43 18 49 86 of stuur een mail naar [email protected]
Woont u in Moerwijk en heeft u behoefte aan een warme maaltijd? Neem dan even contact op met Omid. : Bel, sms of Whatsapp 06 84 65 22 32 of stuur een mail naar [email protected]
Het Haagse Moerwijk krijgt een boost. Het stadsbestuur gaat bouwen aan een nieuwe school, een gezondheidscentrum en zo’n veertig sociale woningen. Daarnaast komt er een bedrijfsverzamelgebouw zodat mensen uit de wijk aan het werk kunnen. ‘Dit plan geeft Moerwijk een impuls’, zegt wethouder Martijn Balster (PvdA) tegen Omroep West.
Moerwijk is een van de wijken in Den Haag waar de armoede en werkloosheid het grootst zijn. Ook zijn veel woningen verouderd en in slechte staat. ‘Moerwijk is best kwetsbaar’, zegt wethouder Balster. ‘Daarom willen wij flink investeren in het stadsdeel Zuidwest en specifiek in Moerwijk. Dit plan draagt bij aan ons doel om Zuidwest er bovenop te krijgen en weer de wijk van hoop en perspectief te laten zijn.’
Een oud en leegstaand schoolgebouw in de Twickelstraat wordt gebruikt voor de nieuwe plannen. ‘De wachtlijst voor sociale woningen is groot’, zegt Balster. ‘Mensen moeten zeven jaar wachten voor ze aan de beurt zijn. Er is dus behoefte aan betaalbare en ook kwalitatief betere woningen in Moerwijk. Daarom komen hier ongeveer veertig sociale woningen.’
Gezondheidscentrum Naast de woningen komt er ook een gezondheidscentrum. Balster: ‘Dit is een initiatief van de huisartsen in de buurt en de bewonersorganisatie. De precieze invulling van het Huis van Gé(zondheid) ervan zal tot stand komen samen met de bewoners. Naast een huisartsenpraktijk kan je je voorstellen dat er bijvoorbeeld fysiotherapie gegeven wordt, en voedingsadviezen. Het moet in elk geval een laagdrempelig centrum zijn waar je zo even kan binnenwandelen.’
Bovendien gaat een bedrijfsverzamelgebouw ruimte geven aan lokale ondernemers. ‘Zo wordt de wijkeconomie gestimuleerd’, zegt Balster. ‘We bouwen op deze manier letterlijk en figuurlijk een fijne toekomst voor Moerwijk.’ Voor de woningen en het gezondheidscentrum gaat de gemeente uit van een bouwstart in 2023, en oplevering in 2024.
Over het Huis van Gé en de thuiskamer Bij Gé Moerwijk krijgt geen ziekenhuis maar een ‘huis van gezondheid’. De ontwikkeling en de invulling van dit Huis van Gé gaat anders dan normaal. Moerwijk gaat op basis van de positieve gezondheid-filosofie bepalen wat daar in komt.
Begin 2022 moet duidelijk zijn wat ‘Huis van Gé’ gaat worden. Doe mee. Dit is voor ons allemaal. Samen bedenken we wat voor een gezondheidscentrum Moerwijk nodig heeft. Hoe het Huis van Gé eruit gaat zien en wie er komen werken. Waar de wijk beter van wordt, wanneer we voelen ons bij Gé thuisvoelen. Dat bepalen wij met zijn allen. En daarom hebben we iedereen nodig die op enige manier in of bij de ontwikkeling van Moerwijk betrokken is. Meld je aan>> Over ons De Moerwijk Coöperatie is een bewonersorganisatie + bewonersbedrijf + bewonersplatform in 1.
Een bewonersorganisatie om de bewoners te vertegenwoordigen en dingen te kunnen agenderen en al dan niet samen met de gemeente te organiseren.
Een bewonersbedrijf om de nodige werkzaamheden zelf (betaald) uit te kunnen voeren. Genoeg te doen!
Een bewonersplatform om belangrijke zaken die in Moerwijk spelen en ons aan het hart gaan zichtbaar en bespreekbaar te kunnen maken.
Wethouder Martijn Balster heeft vrijdag 5 juni de Gulden Klinker voor de Marcustuin ingestraat. De buurttuin die achter de Marcuskerk ligt -vandaar de naam – was vorig jaar al genomineerd. Maar door het corona virus moest de daadwerkelijke plaatsing van de Gulden Klinker nog even wachten. Maar nu ligt pal voor de ingang enorm te ‘schitteren’ als bewijs dat er in de Marcustuin in Moerwijk iedereen zien mooie dingen gebeuren!
Over de Gulden klinker Alle mensen die samen actie ondernemen om hun omgeving schoner, veiliger of prettiger te maken kunnen de Gulden Klinker krijgen.
De Gulden Klinker wordt in de bestrating van een straat of plein gelegd. Zo ziet iedereen dat daar hard wordt gewerkt aan een prettige buurt. Bij de Gulden Klinker hoort een waardebon van € 1.000. Ieder daarop volgend jaar kan tot € 750 gedeclareerd worden voor voorkomende werkzaamheden. De aanvraag moet wel voor 1 april ingediend worden. Met dat geld kunt u bij de gemeente dingen of diensten kopen die uw buurt nog schoner, veiliger of gezelliger maken.
Over buurttuin de Marcustuin Midden in Moerwijk ligt een mooie buurttuin, beter bekend als ‘de MarcusTuin’. Een stuk grond wat door Geloven in Moerwijk samen met de buurt is omgetoverd tot een echte ontmoetingsplek voor de wijk. Hier kan je je handen uit de mouwen steken of gewoon even in de zon een kop koffie drinken in goed gezelschap.
Daarnaast worden er regelmatig workshops, tuindagen en feestjes (zoals de Pizza-avonden) georganiseerd, hou hiervoor de agenda en de Facebook-pagina in de gaten.
Binnentuinen worden Buurttuinen Vanuit deze buurttuin worden ook kleine moestuinen aangelegd in de binnentuinen van Moerwijk, zou je zelf ook een moestuin willen? Of wil je in 1 van onze Buurttuinen tuinieren? Neem dan contact op met Elemam, onze tuinman door een mailtje te sturen naar [email protected] met als onderwerp ‘Binnentuin Buurttuin’
Buurttuin de MarcusTuin wordt mede mogelijk gemaakt door de inzet van onze vrijwilligers en een financiële bijdrage van Fonds 1818
Van enthousiasme naar daadwerkelijke realisatie. En dat in een tijdsbestek van nog geen 24 uur. Waar Stadsdeel- en Programmadirecteur van de Regio Deal Den Haag Zuidwest René Baron op maandag aan het AD meldde ‘veel voor een sociale coöperatie te voelen’. Liet hij in een interview met de De Posthoorn de dag erna weten dat hij de de sociale coöperatie daadwerkelijk introduceren..
Lees hieronder het interview van Helga Boudestein met René Baron
Nieuw fundament onder Zuidwest René Baron: ‘Boost is hard nodig’
Ruim een jaar geleden luidde hij als stadsdeeldirecteur Escamp de noodklok over Den Haag Zuidwest. Er dreigde zich een sociale ramp te voltrekken in deze naoorlogse wijken, zo stelde René Baron. Nu staat hij aan het hoofd van een taskforce die het tij moet keren. “Je zal zien dat we over 4 jaar een kantelpunt hebben bereikt.”
Den Haag – Het Rijk en de gemeente Den Haag investeren de komende jaren 17,5 miljoen euro in het kader van de zogenaamde Regio Deal in dit deel van de stad waar 70.000 mensen wonen. Hierbij neemt het Rijk 7,5 miljoen voor haar rekening en investeert de gemeente de resterende 10 miljoen euro Den Haag Zuidwest. Die geldinjectie kan nog oplopen tot maximaal 25,5 miljoen.
Baron is blij dat hij als programmadirecteur van de Regio Deal mede vorm kan geven aan deze boost. Als stadsdeeldirecteur Escamp heeft hij van dichtbij gezien hoe Moerwijk, Morgenstond, Bouwlust en Vrederust de laatste jaren achteruit holden. Baron: “We zijn bij de mensen thuis geweest. Wat je dan ziet is dat er sprake is van een enorme problematiek in de portieken. Onder andere veroorzaakt door verwarde mensen, schulden, drugs en illegale bewoning.” Sinds de jaren tachtig is Zuidwest qua samenstelling meer en meer uit balans geraakt. “De mensen met de sterke schouders vertrokken. En het fundament onder de samenleving brokkelde verder af door de enorme instroom van verschillende culturen. Mensen begrepen elkaar niet meer qua taal en cultuur”, legt Baron uit.
Fundament De aanpak in het kader van de Regio Deal is erop gericht om dat fundament weer te herstellen. Daarbij richt het programmabureau zich met name op sociale cohesie en werkgelegenheid. “Je moet zorgen dat mensen elkaar weer ontmoeten.” In dat opzicht gelooft Baron heilig in de kracht van sport. “Sport verbroedert. En dat niet alleen: het is vormend.” Hij is dan ook blij dat wethouder Richard de Mos Den Haag Zuidwest onlangs uitriep tot het Haags Sportkwartier.
Ontmoeten en groeten Met elkaar eten kan mensen ook dichter bij elkaar brengen, weet Baron uit ervaring. “In de Marcuskerk in Moerwijk gebeurt dat al. De eerste stap is dat je samen aan tafel zit, de tweede dat je samen gaat koken, de derde dat je elkaar weer groet.” Ook de werkgelegenheid is een belangrijk aandachtspunt, betoogt Baron. “We willen mensen actiever gaan benaderen. Eerst voor vrijwilligerswerk en dan eventueel laten doorstromen – met actieve hulp van het bedrijfsleven – naar een betaalde baan.”
Woningbouw Wil je Den Haag Zuidwest er weer bovenop krijgen, dan is er volgens Baron een integrale aanpak nodig. Daar hoort ook woningbouw bij. “Hiermee kun je invloed uitoefenen op de samenstelling van de wijk. Het is belangrijk dat mensen met een behoorlijk inkomen hier komen wonen en ook kunnen en willen blijven”, zegt Baron die niet vindt dat diezelfde aanpak in de jaren negentig heeft gefaald. Ook toen werden sociale huurwoningen gesloopt en koopwoningen ervoor in de plaats gezet om de neergang van de wijken tegen te gaan. “Het is toen ingezet, maar door de financiële problemen bij Vestia en de crisis in de bouw niet doorgezet.” De Gaardes gingen in de jaren negentig wel op de schop. Baron noemt het als voorbeeld dat deze aanpak wel degelijk kan werken. “Er is daar elk jaar een buurtfeest en ze zijn zo trots op hun buurt dat ze zelfs een eigen vlag hebben.”
Woningcorperaties De woningcorporaties spelen een belangrijke rol bij de Regio Deal. Baron: “We willen met de corporaties afspraken gaan maken over de toewijzing. Meer kijken naar de achtergrond van de toekomstige huurder en dus niet meer rücktsichtslos op basis van inschrijfduur een woning toewijzen. Om te voorkomen dat de problematiek zich opstapelt in een portiek.”
Sociale coöperatie in Moerwijk In Den Haag Zuidwest wordt de sociale coöperatie geïntroduceerd. Met behoud van een uitkering gaan bewoners kleine klussen in de wijk verrichten. Baron: “Het is belangrijk dat mensen een bijdrage leveren. Bovendien kan dit een opmaat zijn naar betaald werk
Over de Sociale Coöperatie Een van de partners van de Moerwijk Coöperatie is de sociale coöperatie Soco Soco. Maar wat is een sociale coöperatie?
Op diverse plekken in het land nemen mensen met weinig inkomen het initiatief om via eigen coöperatieve activiteiten hun (inkomens)positie te verbeteren. Het gaat om kleinschalige (buurt)economische activiteiten die in samenwerking worden opgezet door mensen die eigen zeggenschap hebben over het initiatief. Men noemt deze initiatieven sociale coöperaties.
Over de Moerwijk Coöperatie De MoerWIJk Coöperatie is een Sociale Coöperatie, Sociale Onderneming en Bewonersplatform in 1 en wordt opgezet om gaten van verschillende (geld)stromen die uit de wijk weglekken te dichten: dus uitgaan van de kracht die in Moerwijk zelf zit.
Dit alles met als doel om de werkgelegenheid en economie in de wijk te stimuleren, niet door te subsidiëren, maar door het faciliteren van werk en ondernemerschap, via de MoerWIJk Coöperatie.
Miljoenen voor Moerwijk en de rest van Den Haag Zuidwest Regio Deal voor Den Haag Zuidwest
Het Rijk en de gemeente Den Haag gaan door middel van een Regio Deal samen optrekken om de problemen in Den Haag Zuidwest aan te pakken. Het kabinet maakte vrijdag bekend dat het de komende vier jaar 7,5 miljoen euro steekt in het gebied om de sociale en economische problemen in de wijk aan te pakken. De gemeente verdubbelt het bedrag.
De samenwerking volgt uit de Regio Deal-aanpak van het Rijk. De gemeente diende in september een voorstel bij het Rijk in om samen de sociaal-economische problemen en de veiligheid in Den Haag Zuidwest aan te pakken. Wethouder Richard de Mos (Hart voor Den Haag/Groep de Mos) is blij met het besluit van het kabinet om de samenwerking aan te gaan.
De Mos: ‘Met dit bedrag kunnen we een grote inhaalslag maken als het gaat om de ontwikkeling van de wijken Bouwlust, Vredelust, Morgenstond en Moerwijk. We staan voor een grote opgave en gaan werken aan een betere leefomgeving, goede voorzieningen en voldoende werk.’
VVD tevreden Ook de VVD in de gemeenteraad is tevreden met de deal. ‘De gemeente Den Haag kan met de 7,5 miljoen euro werken aan de uitdaging in Zuidwest’, zegt VVD-raadslid Judith Oudshoorn. ‘Met deze Regio Deal werken we met Den Haag aan de aanpak van armoede, schulden en werkloosheid.’
Wethouder De Mos wil snel om tafel met bewoners, ondernemers, instellingen en buurgemeenten om een voorstel uit te werken. ‘In het voorjaar maken we dan meteen een vliegende start.’
Ondernemers ook blij Neo die niet alleen in Moerwijk woont maar daar ook werkt en kerkt is als één van de initiatiefnemers van de Moerwijk Coöperatie, superblij met dit goede nieuws: Want niet alleen het Stadsdeel Escamp en de Gemeente Den Haag gelooft in een coöperatief Moerwijk, maar door miljoenen in Den Haag Zuidwest te investeren, de Metropoolregio en het Rijk blijkbaar ook.
Over de Moerwijk Coöperatie De Moerwijk Coöperatie wil als bewonersorganisatie, bewonersbedrijf en bewonersplatform in 1 werk maken van de Regio Deal in Moerwijk als armste wijk van Den Haag Zuidwest. Om dit te kunnen realiseren is het belangrijk dat zoveel mogelijk bewoners uit Moerwijk zich aansluiten.
Den Haag Zuidwest en Moerwijk in het bijzonder snakt naar aandacht. En een paar miljoen euro in de vorm van een Regio Deal
Mooi interview met Stadsdeel Wethouder Richard de Mos, Stadsdeeldirecteur René Baron en een aantal bewoners van Moerwijk.
Den Haag Zuidwest, vier wijken met zeventigduizend inwoners, heeft dringend aandacht én geld nodig. Anders dreigt een ‘sociologische ramp’, is de noodkreet. Moerwijk houdt intussen de moed erin met een moestuin bij de kerk.
Méér feestjes, dat kan helpen om Moerwijk uit de neerwaartse spiraal te trekken van armoede, schulden, criminaliteit en wat al niet meer. ‘Samen eten haalt eenzame ouderen uit hun isolement en brengt buren bij elkaar die soms een beetje bang voor elkaar zijn’, zegt Ingrid Wiashi, bewoner van de Haagse wijk aan het Zuiderpark. ‘Maar ja’, vult Mayura Thawornpradit aan, ‘ik schaam me dat we ze dan moeten vragen om iets te eten mee te nemen, terwijl ze zelf al niks hebben. Maar wél net een euro te veel om welkom te zijn bij de Voedselbank.’
In buurttuin de Marcustuin, de moestuin achter de Marcuskerk, praat een clubje vrijwilligers met wethouder Richard de Mos over Den Haag Zuidwest: Moerwijk, Vrederust, Morgenstond en Bouwlust. De namen van deze naoorlogse wijken stralen vooruitgangsgeloof en volksverheffing uit. De beroemde architect en stadsplanner Willem Dudok was er royaal met bomen en sloten. Het is nog steeds een groene stadsoase.
De problemen in Zuidwest, met zeventigduizend zielen even groot als Gouda of Almelo, zitten vooral ‘achter de voordeur’ van de portiekwoningen: armoede, schulden, radicalisering, werkloosheid, taalachterstanden, slechte gezondheid, kansarme jongeren die opgroeien in een sociaal zwakke omgeving. De mensen moeten ‘in hun kracht worden gezet’, zoals dat in hulpverlenerstaal heet. Qua intensiteit zijn de problemen hier volgens de gemeente groter dan in Rotterdam Zuid, waar al jaren een ambitieus ‘nationaal programma’ loopt voor wonen, werk en onderwijs.
Katalysator Het Haagse college van B en W (Groep De Mos, VVD, D66 en GroenLinks) hoopt dan ook vurig op geld van het Rijk voor Zuidwest; 18 miljoen euro is er gevraagd uit het budget voor Regio Deals, bedoeld als katalysator voor economische ontwikkeling. ‘Zuidwest heeft potentie, maar veel bewoners zijn teleurgesteld’, zegt Richard de Mos tijdens een fietstochtje door Moerwijk. ‘Ze hebben al zo vaak beloftes gehoord van de gemeente of de woningcorporatie die niet zijn nagekomen.’
Zo zou Vestia verpauperde sociale huurwoningen opknappen, maar dat gebeurde niet door financiële problemen. De Mos: ‘Alle ogen zijn steeds maar gericht op het Laakkwartier en de Schilderswijk, maar dit gebied verdient ook onze zorg en aandacht.’
Buurttuin de Marcustuin Tot nu toe gaat het met kleine stapjes. Zo was de nu omheinde moestuin en buurttuin de Marcuskerk, achter de Marcuskerk een jaar of vier geleden nog een verwaarloosd gemeentelijk plantsoen. ‘Zeg maar gerust een gribusbende’, zegt buurtpastor Bettelies Westerbeek. Als ‘kerkpionier’ is ze aanjager van het project Geloven in Moerwijk. ‘Nu is dit een veilige ontmoetingsplaats. De vrijwilligers die in deze wijk het verschil maken, zijn zeer gedreven, maar ze branden snel op. Er wordt te veel van ze verwacht en er is amper geld. Het is dweilen met de kraan open.’
Made in Moerwijk Ook bij de sociale onderneming Made In Moerwijk zijn de middelen schaars. De werknemers hebben een STiP-baan, een gesubsidieerde baan voor Hagenaars die al geruime tijd een bijstandsuitkering ontvangen. Denk aan klusjes in de tuin en kledingreparaties, maar ze maken ook eigen producten.
‘Lachen, zeg!’, roept wethouder De Mos bij een riem, gemaakt van een oude fietsband. Even later herhaalt hij die uitspraak bij geweven tassen van oude plastic zakjes. De makers doen een maand over 10 meter ‘stof’, zegt Donne Bax van Made In Moerwijk. ‘De productiviteit gaat op en neer, ik zie ze nog niet zo snel voor een reguliere baas werken. Maar we hebben ook een opleiding tot assistent-beveiliger, voor jongens die geen verklaring omtrent gedrag kunnen krijgen. Als je die een security-shirt aandoet, worden het andere gasten. Dan gaan ze communiceren en zijn ze niet agressief.’
Een stukje verderop wil het Roemer Visscher College ouders en buurtbewoners helpen. Hier kan je je fiets laten repareren en een viergangenmenu eten voor 11,50 euro. Volwassenen kunnen een opleiding elektrotechniek, computeren of Engels volgen. ‘Laatst schreef een vader zich in voor een cursus lassen, omdat zijn zoon dat bij ons had geleerd’, zegt Frans van Stokhem van de brede buurtschool. Maar ook hier zijn de financiën krap. ‘We breien het rond, maar het is een uitdaging.’
De school heeft de deuren altijd open, zonder poortjes of bewaking. Dat gaat goed, al gebeurt er genoeg in de wijk. ‘Daar is laatst nog een drugsdealer uit zijn huis gezet’, wijst Van Stokhem. ‘En er is een jeugdbende opgepakt. Die jongens hadden hier vast op school gezeten, maar wij hebben er gelukkig niks van gemerkt.’
Sterke schouders ‘Je hebt sterke schouders nodig om de buurt sterker te maken’, zegt wethouder De Mos even later op de fiets. ‘Succesvolle bewoners verlaten nu deze wijk, omdat er amper keus is aan aantrekkelijke koopwoningen.’ Van alle huishoudens in Moerwijk zit 41 procent onder of net boven het sociaal minimum; van alle woningen is 76 procent sociale huur. De Mos stapt af bij nieuwbouwproject Kloosterbuuren. De 118 koopwoningen liggen in vijf blokken rond een voormalig, Romeins ogend klooster. ‘Gaaf hè?’, zeg De Mos. ‘Dit is een begin. We willen in Zuidwest ook de hoogte in. Dan kan je honderd oude sociale huurwoningen slopen en tweehonderd huizen herbouwen, waarvan de helft sociaal en de andere helft koop. We hebben geen dure huizen nodig, denk aan twee ton.’
Sociologische ramp Volgens Rene Baron, stadsdeeldirecteur van Escamp waar Moerwijk, Vrederust, Morgenstond en Bouwlust deel van uitmaken, zijn er vier V’s’ nodig: variatie, vitaliteit, verbinding en veerkracht. ‘Als we niet uitkijken, voltrekt zich onder onze ogen een sociologische ramp: het uiteenvallen van onze samenleving’, schreef hij begin dit jaar in een noodkreet op persoonlijke titel. ‘De buurtwerkers doen hun stinkende best om de boel bij elkaar te houden, maar dat is niet genoeg om van een deltaplan voor samenlevingsopbouw te spreken. Maar dat moet er wel komen, willen we een aangenaam antwoord kunnen geven op de vraag: hoe ziet onze stad er over twintig jaar uit?’
De pijnlijke ondertoon: twintig jaar geleden stelde de Haagse gemeenteraad al een ‘Herstructureringsplan voor de 21ste eeuw’ vast, met als ondertitel ‘naar een ongedeelde stad’. Maar het verschil tussen kwetsbare wijken en de rest van de stad op het gebied van opleiding, gezondheid, inkomen en veiligheid is nu groter dan twintig jaar geleden, aldus Baron.
Schimmel En toch geeft de stadsdeeldirecteur het niet op. ‘Ik ben zo ongelofelijk trots op jullie, de pioniers’, zegt hij in de moestuin van de Marcuskerk tegen Ingrid Wiashi, Mayura Thawornpradit en buurtpastor Bettelies Westerbeek. En ook tegen Denise Rifaela, die namens de huurders bij de gemeenteraad ging inspreken om te klagen over schimmel en achterstallig onderhoud in vochtige huurwoningen. ‘Ik weet nog hoe ik de eerste keer stond te sputteren voor die microfoon’, zegt Rifaela. ‘Maar ik heb snel geleerd, want het gaat om de gezondheid van de mensen hier.’
‘Ja, jou ken ik!’, zegt wethouder De Mos, ‘dat deed je ongelofelijk goed! Je hebt hoogopgeleide wijken waar ze meteen in de pen klimmen als ze iets niet zint. En je hebt wijken die nog te weinig voor zichzelf opkomen.
Kaart van Den Haag Zuidwest met rechts Moerwijk
REGIO DEALS: 1,3 MILJARD EURO GEVRAAGD, 200 MILJOEN BESCHIKBAAR Voor Den Haag Zuidwest heeft het stadsbestuur 18 miljoen euro gevraagd uit het budget voor Regio Deals. Den Haag zal zelf ook 18 miljoen bijdragen. Regio Deals zijn bestemd voor een maatschappelijk vraagstuk met een sociale, ecologische of economische uitdaging. In totaal zijn er in september 88 voorstellen ingediend van 1,3 miljard euro. De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland heeft dit jaar slechts 200 miljoen beschikbaar.
Naar een ongedeelde stad Geen stad is zo gesegregeerd als Den Haag. Hierdoor kennen wijken als Escamp grote problemen. Haagse wijken verschillen sterker in huishoudinkomen, aantallen werklozen en etnische samenstelling dan andere steden. In Zuidwest stapelen zich steeds meer sociale problemen op. René Baron, stadsdeeldirecteur van Escamp, maakt zich hier zorgen over. “Als we niet ingrijpen valt onze samenleving uiteen. De eerste tekenen zijn al zichtbaar”.In het artikel ‘Naar een ongedeelde stad‘ schetst René Baron de omvang van het probleem uiteen en geeft ideeën voor ruimtelijke oplossingen voor een ongedeelde stad. Moerwijkers willen eigen coöperatie Wie weten nou het beste wat er in hun wijk nodig is? Precies! Daarom onderzoeken diverse Moerwijkers al dan niet betrokken bij Sociale Coöperatie Soco Soco, Geloven in Moerwijk, Team Heeswijk, Bij Betje, Made in Moerwijk onder leiding van Wunderpeople en Transformers en in samenwerking met het Stadsdeel Escamp en de Gemeente Den Haag samen hoe ze in Moerwijk een eigen Sociale Onderneming op kunnen zetten. Je kunt ze volgen via www.moerwijkcooperatie.nl
Dutch
Arabic
Bulgarian
Chinese (Simplified)
English
French
Frisian
German
Hausa
Italian
Kurdish (Kurmanji)
Pashto
Polish
Portuguese
Russian
Spanish
Turkish
Ukrainian
Urdu